Afet Sonrası Katılımlı Süreçlerle Yürütülen Mekânsal Pratikler İçin Bir Model Önerisi
- Betül Uçkan
- 1 Kas 2023
- 3 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 8 Kas 2023
5. Afet ve Dirençlilik Kongresi, IDRC 2023. 11-13 Ekim 2023. Gebze Teknik Üniversitesi.
Afet sonrasında yürütülen yeniden planlama çalışmalarında, afetzedelerin mekânsal ihtiyaçlarını karşılayabilmek için çeşitli pratiklerin tartışıldığı süreçler başlatılmaktadır. Afet sonrası ilk aşamada öncelik, ‘insanların güvenli bir şekilde barınmalarını sağlayabilmek’ şeklinde olsa da orta ve uzun vadede barınma ve hijyen ihtiyaçlarına ek, eğitim, sosyal vb. gibi diğer mekânsal ihtiyaçların da tartışılmaya başlandığı görülmektedir. 2023 Maraş merkezli Türkiye deprem örneğinde görüldüğü üzere, mekânsal ihtiyaçların karşılanması için devlet destekli karar destek mekanizmalarından, sivil toplum örgütlerine; kamu-özel sektör kurumlarından, bireysel çabalara varana dek geniş bir aktör ağı üzerinde, çeşitli mekânsal pratikler üzerine yoğunlaşıldığı görülmektedir. Yürütülen bu çalışmaları ‘yukarıdan aşağı uygulanan karar mekanizmalarıyla üretilen’ ve ‘aşağıdan yukarı üreyen pratikler’ başlıkları altında incelemek, araştırma özelinde bir farkındalık yaratabilmek için faydalı olabilir. Örneğin, Maraş depreminden etkilenen bölgelerdeki sosyal ihtiyaçların karşılanması özelinde, yukarıdan aşağı uygulanan devlet destekli projelere ek, sahada hala aktif olarak çalışmalarını sürdüren Ma.ker: Toprak Yapı Topluluğu (t.y.), Herkes İçin Mimarlık Derneği (t.y.), Acil Tasarım Stüdyosu (t.y.) gibi ekiplerin katılımlı süreçlerle, aşağıdan yukarı bir şekilde yürüttüğü çeşitli projeler incelenebilir (Şekil.1).
Bu bağlamda araştırmada, aşağıdan yukarı, katılımlı süreçlerle üretilen mekânsal pratiklere odaklanılmaktadır. Bu gibi projelerdeki temel aşamalar, ‘projeyi yürütecek aktörlerin bir araya gelmesi, ‘planlanan projenin tasarım ve uygulama kararlarının alınması’, ‘projeye maddi destek sağlanması (fonlanması)’, ‘bölgeye malzeme ve araç-gereç temini’ ve ‘projenin uygulamaya geçmesi’ başlıkları üzerinden incelenebilir. Araştırmada, sıralanan bu aşamaların hızlı ve pratik bir şekilde, kendi kendine ilerliyor olmasını sağlamak amacıyla, bilgi ve iletişim teknolojileri (ICT) temelli bir model geliştirebilmek ve bu süreçler için işleyen bir senaryo kurgulayabilmek hedeflenmektedir. Bu model aracılığıyla üretilmek istenilen mekânsal pratiklerin ise katılımcı süreçlerle tasarlanıp üretilmesinin yanı sıra, yerel iş gücü ve yerel malzeme kullanıyor olması ve kurulduğu komüniteyi besleme ve dönüştürme potansiyeline sahip olması beklenmektedir.
Araştırma, dört temel aşama üzerinde kurgulanmıştır:
İlk aşamada, afet sonrasında katılımlı süreçlerle üretilen mekânsal pratiklere odaklanan kapsamlı bir literatür araştırması yer almaktadır. Burada niyet bu pratiklerin nasıl hayata geçirildiğine dair bilgi birikimi üretebilmektir.
İkinci aşamada, projede katılımcı olarak yer alacak aktörlerin rollerinin belirlenmesi ve iş akışının planlanması yer almaktadır. Burada niyet sistemin nasıl çalıştığını belirleyebilmektir.
Sonraki aşamada ise bu aktörlerin sürece dahil olması, proje sürecinin başlatılması ve iş akışının planlandığı gibi ilerleyebilmesi için bilgi ve iletişim teknolojileriyle (ICT) çalışan bir model arayüz tasarımı yer almaktadır*.
Bu aşamalar tamamlandıktan ve model tasarlandıktan sonra, sistemin çalışıp çalışmadığının test edilme aşaması yer almaktadır. Bunun için ilgili aktörlerle iletişime geçilip seçilen bir pilot bölgede, belirlenen bir fonksiyon üzerinden katılımlı süreçlerle üretilen bir mekân tasarımı ve uygulaması süreci yürütülebilir. Bu son aşama, araştırmanın işleyip işlemediğinin anlaşılması, eksiklerinin tamamlanması, potansiyel ve zorluklarının keşfedilmesi için önem arz etmektedir.
Hedeflenen bu model ile, etkileri hala devam etmekte olan Maraş deprem bölgelerinde, alternatif çözümler sunabilecek mekânsal pratiklerin ortak bir ağ üzerinden yürütülmesi sağlanabilir. Örneğin, afet bölgelerine mekânsal tasarım odağında yardımcı olmak isteyen – yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, tasarımcılar, üreticiler, ustalar, öğrenciler, afetzedeler gibi- çeşitli aktörleri bir araya getiren organize bir sistem üretilebilir. Bu nedenle, afet sonrası senaryolarda katılımlı süreçlerle yürütülen inovatif mekânsal pratiklerin daha hızlı ve etkili bir şekilde geliştirilmesine olanak sağlayan bu çalışmanın afet dirençli şehirlerin kurulmasında önemli bir adım olduğu düşünülmektedir.
* 2023 Maraş depremi sonrasında etkin bir şekilde kullanılmakta olan İhtiyaçlar Haritası (t.y.) bu konu özelinde öncü bir çalışma olarak değerlendirilebilir.
Referanslar:
* Çalışmanın daha kapsamlı bir versiyonu,15. 4T Tasarım ve Tasarım Tarihi Sempozyumunda özet bildiri olarak sunulmuştur.
Uçkan, B, Gün, A. (2023). A Spatial Design Scenerio Proposal For Post-Disaster Rural Settlements Generated Through Participatory Process. 15. 4T Tasarım ve Tasarım Tarihi Sempozyumu. 12-14 Ekim. Türkiye, İstanbul.
Acil Tasarım Stüdyosu [@aciltasarim_studyosu] (t.y.). Posts [Instagram profili] Instagram. https://www.instagram.com/aciltasarim_studyosu/
Herkes İçin Mimarlık Derneği [@herkesicinmimarlik]. (t.y.) Posts [Instagram profili] Instagram. https://www.instagram.com/herkesicinmimarlik/
İhtiyaçlar Haritası. (t.y.). İhtiyaç Haritası Hakkında. https://www.ihtiyacharitasi.org/
Ma.ker [@toprakyapıtoplulugu]. (t.y.). Posts [Instagram profili] Instagram. https://www.instagram.com/toprakyapitoplulugu/
Xlab [@xlabsocial]. (9 Ağustos 2023). Kahramanmaraş Süper Kerpiç Kitaplık projesinin ilk aşaması tamamlandı. [Fotoğraf] Instagram. https://www.instagram.com/p/CvurQThtEJE/?img_index=2
Cite: Uçkan, B., Gün, A. (2023). Afet Sonrası Katılımlı Süreçlerle Yürütülen Mekânsal Pratikler İçin Bir Model Önerisi. 5. Afet ve Dirençlilik Kongresi, IDRC 2023. 11-13 Ekim 2023. Gebze Teknik Üniversitesi.
Comments