Mimari Formun Evrim Anlatısı: Canlı Form Hali
- Betül Uçkan
- 17 Ağu 2023
- 2 dakikada okunur
İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimari Tasarım Yüksek Lisans Programı, Yüksek Lisans Tezi
Danışmanlar: Prof. Dr. Pelin Dursun Çebi & Prof. Dr. Fatma Ahsen Özsoy
Jüri Üyeleri: Prof. Dr. Sema Alaçam, Prof. Dr. Şebnem Yalınay Çinici, Prof. Dr. Tuğrul Yazar
ÖZET
Mimarlıkta ve mimari tasarımda form kavramı, tarih öncesi dönemlerden beri tartışılmakta olan bir konudur ve zaman, teknoloji, yeni tanımlar/ yaklaşımlarla gelişmekte, çeşitli paradigmalarla dönüşümlere uğramaktadır. Form, en yalın haliyle ‘içinde yaşanılan hacim, yapının biçimi’ olarak ifade edilebilir. Çalışmada hedeflenen, formun tarihsel süreçteki değişimini, gelişimini ve evrimini analiz edebilmek, kazanabileceği yeni anlamları ve potansiyelleri keşfedebilmektir. Araştırma sürecinde bu kavram, doğrudan ilişkili olduğu düşünülen form tasarım ve form üretim yöntemleriyle birlikte ele alınmaktadır: Formun ele alınış biçiminin, formu oluşturan tasarım ve üretim yöntemlerini şekillendirdiği; formun oluşumundaki bu süreçlerin de aynı geri besleme mekanizması ile formu dönüştürdüğü ve değiştirdiği üzerine durulmaktadır. Bu kavramlar arasındaki ilişki, dili ifade etmek için kullanılan araçların, dili ve dilin kapasitesini geliştirdiği ve dönüştürdüğünü ileri süren, Sapir-Whorf hipoteziyle desteklenmektedir.
Çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk aşamada, formun evrimini analiz etmeyi amaçlayan kapsamlı bir literatür araştırması ve haritalama bulunmaktadır. İkinci aşamada ise, formun evrimini ifade eden yeni bir kavram önerisi ve forma ilişkin yeni kavrayışları, tanımlamaları açığa çıkaran kavramsal bir model tasarımı yer almaktadır.
İlk aşamada, formu dönüştürdüğü düşünülen olaylar, kronolojik sırayı takip edecek şekilde, bir haritalama üzerinde ele alınmaktadır. Antik dönemlerden, 21.yy’ın ilk çeyreğini kapsayarak günümüze uzanan haritalamada, form üzerine genel bir bilgi birikimi üretebilmek, formun dönüşümünü çeşitli paradigma kaymaları üzerinden takip edebilmek ve evrimini izleyebilmek hedeflenmektedir. Bu aşamada formun, artık çizimde temsili olarak ifade edilen ya da makette statik olarak üretilen bir son ürün olma halini aştığı ve tasarımında, üretiminde bir süreç barındıran, zaman-mekânsal bir düzlem üzerinde tartışılmaya başlandığı görülmektedir. Bu arayışlar, formun devingen, otonom, üretken ve etkileşimli olabildiği yeni haller tarif etmektedir.
Çalışmanın diğer aşamasında, formun evrimi yolundaki yeni arayışlarını, formun evrimini ifade etmeyi hedefleyen bir kavram, canlı form (vital form), önerilmektedir. Form, statik, durağan olan bir hal ifade ederken; canlı form, anlamında zaman boyutunu barındırarak dinamik, devingen olan başka bir hal tanımlamaktadır. Form, temsili olarak çizilen ya da yukarıdan-aşağıya tasarımcının kararlarıyla üretileni ifade ederken; canlı form kendisini tasarlayan ya da üreten faillerin bilgileriyle aşağıdan-yukarı oluşan, otonom, üretken, etkileşimli bir hal ifade etmektedir. Canlı form, evrim yolunda formun dönüştüğü yeni bir form halidir. Ardından, ilk aşamada kurulan evrim anlatısı üzerinden form ve canlı form kavramlarını, aralarındaki geçişi, xiv dönüşümü karşılaştırmalı olarak incelemeyi mümkün kılacak kavramsal bir model inşa edilmektedir. İlk aşamada doğrusal olacak şekilde, tarihsel çizelgeye bağlı kalınarak kurulan evrim anlatısı, bu bölümde tasarım ve üretim pratiklerine odaklanılarak yapısöküme uğratılmakta ve üretilen kavramsal model üzerinde yeninden tartışmaya açılmaktadır.
Evrimsel bir süreçte gelişen, değişen, dönüşen bir form kavrayışını ele alan bu çalışmanın; formun kazanabileceği yeni potansiyellere ışık tutma, form tasarım ve üretim süreçleri üzerine farkındalık yaratma ve mimari tasarımda form üzerinde eleştirel düşünce geliştirme potansiyeli olduğu düşünülmektedir.
Cite: Uçkan, B, Çebi, Dursun, P., Özsoy, F. A. (2023). Mimari Formun Evrim Anlatısı: Canlı Form Hali. İstanbul Teknik Üniversitesi [Yüksek Lisans Tezi].
Yorumlar